lundi 3 février 2014

SLIMANE AZEM azal i d as-tefka tmedyazt

SLIMANE AZEM

azal i d as-tefka tmedyazt

    
D acu  i d amedyaz ma yella mačči d win i d-yeqqaren tiqerḥanin?  Amek ara sen-semmi amedyaz i bu wawal yeknan ɣer tmurṣaḍ?  Amdyaz n tidet  d win i d-yefren  lqum akken ad as-yili d azamul.  Mačči d win i wumi gan iduba leqrar . Ɣef waya, n wawal  yeqqar  Pierre Ronsard: “ Ala Ṛebbi d  umedyaz i  yesnen lɣerza n tidet”. Agdud mi yufa ayen yebɣa ɣer bab n wawal yettara-t  nnig leɛnaya-s. Yeseḥbibir fell-as seg wamus, yettḥareb fell-as deg yir tagnit. Yeqqar Josepḥ Von Eichendorff : “ werǧin yezi s waɛrur umkan anda i s-teɣli timiṭ i umdyaz”. Aya yella acku akken i s-yenna Démosthène: “ cetla n yimedyazen d tilelit” imi akken i s-yenna si ljiha-s Alphonse de Lamartine: “ tiɣri  n yimedyazen d tiɣri n wid ur nezmir ad gren tiɣri”.
S wakka ad naf llan kra n yimdanen lulen-d akken ad ɛabbin iɣeblan n tmeti deg i ttidiren i wakken ad snefsusin fell-as( ɣef yimdanen-is)  taɛkemt n wussan,  taẓayt n yieaggasen . Imdanen am wigi ttwafernen sɣur taqedrit i wakken ad ad neǧren abrid nniḍen i tudert. Llan i wakken ad llin iberdan nniḍen i lɣaci, akken ad leqqmen asirem deg ulawen n yigduden deg uḍan d wussan ideg  teqfar lehna akked  tumert.  Amezruy di yal lqern yefka-d irgazen yettqazamen tiswiɛin n cedda akken ad gen lewhi i yiɣerfan umu yeɛreq anda yella yixef-nsen.  Imedyaten ɣef yirgazen  am wigi mačči d yiwen mačči d sin.  Imḥadiyen-agi ɣef i d-newwi awal zemren ad illin d imyura, d imedyazen, d icenayen,  d isertiyen neɣ d igrawliyen…maca ay akken yebɣu yella uḥric deg sefrurin tikta-nsen,  lebɣi-nsen, ama s lqesd neɣ melba lqesd, d yiwen:  azuzen n lejruḥ seg tasiwin n yigduden yettwarekḍen. Ay anda bɣun illin ttawin gar ifasen-nsen senjaq n lḥaq akken ad ɣeḍelen  yis ijga n  lbaṭel. 
Sliman Azem yella seg yimdanen( imusnawen)  i tefren tawenza akken ad iɛabbi weḥdes lḥif id yeɣlin ɣef ugdud anda id yuɣ aẓar  ama di lawan n trad akked urumi neɣ  di lawan id yellan deffir timunent n tmurt n Lẓẓayer. Seg assen deg yebda ccna  armi d-asmi iɣ-teɣder deg-s  tmattent ur yesusem xas akken anec-ten yewwi-as-d mačči d-izli  n iɣeblan akked iɛwiqen. Ur yessusem ara,  acku am akken is-yeqqar Matoub Lounes: “ ma tneṭqeḍ-d yedda leḥq-ik/ tasusmi ur as nezmir-ara”.  Tikti-agi ula d Sliman Azem s timmad-is yules-as-id deg ifyar-agi: “di lɛeqel-iw sexdameɣ/ acuɣer ttɛebbiɣ rennuɣ/ ufiɣ d ṣṣber i xtareɣ/ ad ṛzeɣ wala ad knuɣ” neɣ diɣ: “ llan wid yenṭaren/ ula d lhedra ulac/ rɣan ɣer daxel ṣṣebren/ ulawen-nsen di leɣcac/ yenza lḥeqq s yidrimen / ccfut fell-as ay arrac/” . Ifyar i-iffuk-iten  s tiɣri-agi laqayen: “ nekk meqqar la d qqareɣ/ ayen yellan deg ul-iw”  .   Ihi Sliman Azem iɛebba lḥif n timeti deg id illul , yerna-t ɣef lḥif id –as d tewwi twenza-s netta yedren tudert n imenfi xas akken ur yukir ur yenɣi yiwen am akken i t-yenna deg ifyar-agi :  : “ I lukan ay atmaten/ a neseḥseb a newzen/ weḥdi i rebbaɣ lḥif!”. Mi ara testeqsin leḥbab  acu n n tmara i t-yerran? Lejwab yekka-d imir kan: “ d luɣa-nneɣ iyi-ɣaḍen/ amek alarmi i tt-ḥaqren/ tettweɛzal tuɣal di rrif!”. 
Tudert n Sliman Azem d tagrawla mgal tamuḥaqranit, mgal lbaṭel, mgal adabu yerran aɣref ɣer ddew iḍaren-is, mgal wid yeggulen ad aɣbun isem n uqbayli akked idles amaziɣ sumata di tmurt-is. Werǧin iccuḥ akken ad yessewɛad s wawal widen igeẓren  ixef n ugdud. Kra yedder  werǧin yedduri timerzuga smecḥen imesbaṭeliyen, yeṭṭfen srima n tmurt, i yemdanen. Ɣef aya  agdud ifren-it  yerra-t   d- itiri wuɣur yettmuqul deg uḍan iberkanen akken ṭṭya n tafat ad-as-id iban anda i-tt-yuɣ lḥal. Anect-a yesfhem-it-id   Matoub Lounes deg ifyar-agi yecna ɣef uzamul n lḥeqq asmi id as yenna: “Mmi-s n ugni geɣran/ i ɛedbent lemḥen/di lɣerba yejreḥ wul-is/ ɛammi Sliman aɛzizen/ isem-is ɣer medden / d-itij mi ara d yebru i nnur-is/ yesakay widen yeṭṭsen/ akken ad fiqqen/d lmeḥna id yebdan tikli-s.” Teɛdda  yiwent n tallit, isem n Sliman Azem d-aseṭaf ad yettwabder. Medden, xas ma wwin-d awal-fell-as , s tufra kan deffir leḥyuḍ. Ha win id isalen!  Tizlatin-is tɛaddayen s ddew uffus. S tufra isen-t sallen lɣaci. Maca wi cqa , imi deg ul n leqbayel  isem-is akked  lɛaza-as ttwaḥerzen am akken id t-id yenna umedyaz: “ Sliman Ɛazem/ aɛni zemren a teɣbun/ ksed acu ur as-xedmen/ akken leḥbab a tettun/ yezdeɣ deg ulawen/  i syen-nni anwa ara t-yenfun?”. S tidet! Yal mi ara yenfel  lbatel ad yeffeɣ si tɣuza akken ad yeglu s lḥeqq yellan,    s yisem n Slimane Azem  i tendeh timeti, ɣer-s i ttɛanin widen yenṭaren. Akka am Ṣalah Saɛdawi is-yeqqaren: “ llah llah a ɛami Sliman/ Ɣeḍren-iyi s laman/ dḥiɣ-d d-aɣrib di tmurt-iw/”. Akka i tettwali timeti deg umedyaz, d itiri yesenɛaten iberden deg uḍan n lyali neɣ d lwali yesnusuyen cedda ɣef ulawen am akken is yenna Ait Meslayen: “ Sliman d lḥasnawi/ d lecxay ɣef id nḥafeḍ/ Si Muhend  u Mḥend a lwali/s-isefra-k iɣ-id sekreḍ/ yiwen, nedeh ma neɣli/ si lqeɛa aɣ-id refdem”. 
Asmi id yesufeɣ Lounis Ait Menguellet deg useggas n 1976 tizlit “ kêčč ṛṛuḥ nekk ad qimeɣ”  yakk leqbayel ɛaqlen anwa i teqsed tizlit. Anda ma teddiɣ ala win ara k yinnin ;”tesliḍ i tiɣri yegger Lounis i Slimane Azem?”. Ayen-nni  mačči d lmuḥal, imi deg isaggasen-nni yewɛer akken ad yebder umdan isem n Sliman Azem ɛinani. Yewɛar acku ddew leḥkem n ẓẓur id yesers ukabar awḥid FLN teḍra-t d Sliman Azem am akken i teḍra d yirgazen n tisertit  am Krim Belkacem, Hocine Ait Ahmed, Boudiaf isem-nsen yettuɣeba.  Amcum d win ara ten-id yedren. Ɣef aya, asmi id yecna Lounis tizlit “ Ṛṛuḥ ad qqimeɣ” nnig lewhma,medden nnan ayyuz i tebɣest n Ait Menguellet ɣef ayen-nni. Tiɣri n Lounis i Slimane Azem tekka-d si tasa,  ifyar yesexdem  Lounis d wid yettceliḥen deg ulawen, yesendafen aggasen iḥuzan ixef-is : “ ma tseḍher-ḍ  i mmi-k/ ur ḥadreɣ-ara/ awid deg allen-ik/ ayen ur ẓreɣ -ara/ menneɣ amkan-ik/ulukan sseɛa/ ṛṛuḥ di laman / ur tedduɣ ara/…tin akken ara izewǧen/xas ḥḍer i tmeɣra/ asmi it-id xeḍben / ɣileɣ mačči akka/ wina akken ara tt-yaɣen/ manneɣ-as lehna/ ṛṛuḥ di laman/ ur tedduɣ ara”. Di lǧera n Lounis, Matoub diɣ yegger tiɣri i yitri n lfen  n tmurt n leqbayel Slimane Azem. Tiɣri n Matoub teččur d urrif akked chani ɣef lbaṭel i-iḥuzan win akken tettɛuzzu tmeti wakali. Matoub ur yedrig tamselt netta is-yaqaren: “ ufiɣ-t yedaray  ussan/ win i-iwela s yeḥku/iṭij-is d  yiḍ i  t-yernan/ kul-ass yettraǧǧu/ iḥer ad yezzi ɣer umkan  / deg Agni Yeɣran/ ẓran fell-asen i yettrru / muḥal aten-yettu” . Tiɣri yeddem Matoub  teɣza di lbaṭel yellan, yugi wul-is ad yeqbel neffu n Slimane Azem: “ semaḥt-as ɣef acu id yenna/ǧǧet-tt a n-yuɣal/ d wid i-iḥub i-icedha/ ma d lebɣi-s imal/ allaɣ-is lehna ur tebɣa / yura-d s tlufa/ teẓrut tenǧer s tḥamel/ si lbaṭel aderɣal/” am akken is yettkemil kra n tsadarin ɣer zdat: “  aten ibedd am uɣanim/ yetthuzu-t waḍḍu/ ɣef ul-is yedleq nsim/ ma d-iẓri-s yettru/ass-a aten yuɣal d-idmim/ a tamurt mmi-m / lxaṭer-is yugi akem-yettu/ fell-am yesfru” . 
Matoub Lounes  d Lounis Ait Menguellet  ksen aɛjar n tsusmi iḥuzan Slimane Azem d-isaggasen yakken.  Uɣalen medden umnen d-akken lbaṭel yezmer ad yettwikes ɣef win rran d azamul n lheqq, d bab n tmusni, d-amedyaz –nsen. Deg isagassen n tmayin nnulfaten-d tisfifin, uɣalent ( xas dima s tufra) ttnuzun-t di leswaq seg wa ɣer wa, seklasen medden ayen isen-id yecna uɛazem-nsen. Maca lbaṭel ɣer ass-a ur yettwaṣfeḍ ɣef ucenay ḥamlen leqbayel imi tamṭelt-is tella-d di lbarani. Ulac aɣmis id yemeslayen ɣef tamtelt-is di lawen-nni. S tizlit “ tamselt n  Sliman”  yecna Matoub Lounes  id yewweḍ yir asali imdanen. Di tazwara n-usefru d neqma id yettmaslayen am deg yifyar-agi qesiḥen:  “ d-acu id yi-ǧǧen akka/ teẓram tɛemdem/ terra-m i yimmi-w ṣrima / yis i ttudeqqem/ tura tjemeɛ-iyi Franṣa/ beddleɣ nekwa / fiḥel a ttwehmem” . Temeslay-d neqma uqbel a tezger ɣer usḥisef: “ aṭas i tṣebreḍ/ aṭas i tɛetbeḍ/ tagara…d aɣrib i tmeṭleḍ!” acku “Tefɣeḍ tamurt ur d tezziḍ/ aẓar ur teǧǧiḍ/ anwa ara yilli d awrit-ik?/ taɣawsa tebɣiḍ ur tt-teqiḍi-ḍ/ ” lbaṭel tuggi-ḍ/ si zikk teẓri-t d axṣim-ik/ mačči d  yiwen id tesaki-ḍ/ tesfreḍ tecniḍ/ xas tekfiḍ mazal isem-ik/…. iruḥ dayen/ dayen ur as-tselem/ siwa ayen iɛadden ifut!/” . Di ccew tenquqel tmurt, tḥulfa i tadyant yeḍran: “ yefsi udfel di Ǧreǧra/ fɣent  tiregwa/fallent yakk wehmen medden/ aṭas ur nummin ara / ɣilen tikelt-a/ am tikelt deg iten-kelxen/ la ttrun lfehmin meṛṛa/ tewḍed ɣer lḥara/ tcebḥed tidet s lekfan!” . Yir asali yenneḍ di lḥara imi: “ Agni yeɣran/ teẓriḍ ayen yellan/ win akken id t-rebbeḍ yemmut!” Yemmut Slimane Azem, terreẓ teqbaylit deg ifer. Mača lawan yessen amek ara d yer ttar, at lḥaq wergîn ad ɣbun imi ass-a yugar zikk-nni wamek mazal yella  Slimane Azem gar-nneɣ. Mazal-it gra-nneɣ  s-isefra yexdem. Ɣer ass-a yisen i  nettawli abrid icudden ixef-nneɣ ɣer yixef-is.  Isefra iɣ-id yettmeslayen s teqbaylit ɣef teqbaylit am  akken is yenna umedyaz: “ Ur yemmut lḥeq / xas yeɣba ad –ad yuɣal/ asen ad yeṭerḍeq/ as ikkes i znad ucakal/ lbaṭel ad ifalaq/ad yeɣbu ur d yettuɣal!”

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire